Dinimiz iyi niyet beslemeyi emreder.Kötü zan beslemekten de bizleri  şiddetle alıkor, çünkü insanların gizli yanlarını, açıklarını biz değil, ancak Allah bilir.Yüce Mevla şöyle buyuruyor : “ Ey iman edenler ! Zannın birçoğundan sakının.Çünkü zannın bir kısmı günahtır.Birbirinizin kusurlarını ve mahremiyetlerini araştırmayın.Birbirinizin gıybetini yapmayın.Herhangi biriniz ölü kardeşinin etini yemekten hoşlanır mı? İşte bundan tiksindiniz! Allah’a karşı gelmekten sakının. Şüphesiz Allah tövbeyi çok kabül edendir, çok merhamet edendir.”(Hucurat,49/12)

           Ebu Hureyre’nin rivayet ettiği hadiste, Efendimiz (S.A.V.) “ Zandan sakınınız. En büyük yalan söz , zandır.Birbirinizin gizli yanlarını araştırmayın.Tecessüs etmeyin.Haset etmeyiniz.Birbirinize sırt vermeyiniz.Birbirinize buğz etmeyiniz.Allah’ın kardeş kulları olunuz.(Müsned,2,312,8103) Su-i zan , toplumda fertler arasında kırgınlık, düşmanlık hatta akrabalar arasını da  açabilecek kötü bir yoldur. “Halbuki onların bu hususta hiçbir bilgileri yoktur.Onlar sadece zanna uyuyorlsr.Şüphesiz zan, hakikat namına hiçbir şey ifade etmez.”(Necm,53/28) Hayatta hüsn-ü zan kadar, insanı psikolojik olarak rahatlatan ,  hiçbir şey yoktur.Yüce Mevla “Eğer yeryüzündekilerin çoğuna uyarsan seni Allah yolundan saptırırlar.Onlar ancak zanna uyuyorlar ve onlar sadece yalan uyduruyorlar.Şüphesiz senin Rabbin, yolundan sapanı çok iyi bilir ve yine O,doğru yolu bulanları en iyi bilendir.”(En’ám,6/116-117)  Hattabi’ye göre yasaklanan su-i zan  , kalbin onadığı ve onunla amel ettiği zandır, yoksa kalbe gelip geçen zan değildir.Çünkü anlık zanları engellemek insanın elinde değildir.İmam Nevevi de Hattabi gibi düşünüp, hoş görülmeyen zan, sahibibinin kalbine nüfuz etmiş ve orda yer edinmiş olandır. Anlık zanlara mani olmak insan iradesinin dışındadır.Yani zanne tabi olmayınız, su-i zandan sakınınız.Zan delilsiz kalbe gelen bir töhmet ve kuruntudan başka bir şey değildir.(Şerhu’n-Nevevi , 8/357)

                                  Buna binaen Müslüman, mümin kardeşi hakkında hüsn-ü zan ile emrolunmuştur.Müslümanın söz ve fiilerini hüsn-ü zan ile yorumlamalıdır.Ta ki yaptıkları hakkında kesin bir bilgi bulununcaya kadar. “Ey iman edenler! Size bir fasık bir haber getirirse, bilmeyerek bir topluluğa zarar verip yaptığınıza pişman olmamak için o haberin doğruluğunu araştırın.(Hucurat,49/6) Su-i zan nice dostlukları bitirmiş, yakınları birbirlerinin yüzlerine bakamaz hale getirmiştir. Rabbimizin ayetlerinde, Efendimizin hadislerinde şiddetle nehiy ettikleri su-i zan demek ki çok kötü bir haslettir. Hatta hadis-i şerifte “İnsanlar helâk oldu diyen, onlardan daha helâktadır”(Müsned,2,272,6776) buyrulması insanların tamamına güvenmeyip, zanne  binaen, yaptığı yanlış genellemeyle kendisinin de helâk içinde olduğu bildirilmektedir.

      Zamahşeri zannı vacip, haram ve mübah olmak üzere üçe ayırır. Vacip olan kişinin Rabbi hakkında hüsn-ü zanda bulunmasıdır.Efendimiz (S.A.V.) “Sizden biriniz Allah hakkında hüsn-ü zanda bulunmadan ölmesin” (Müslim,8,165,7331) Haram olan da kişinin Rabbi  ve zahir itibariyle adil görünen mümin kardeşleri hakkında su-i zanda bulunmaktır.Caiz olan da , Hz. Ebübekr’in hamile olan  eşinin ikizlerini, Hz. Aişe’ye “onlar ya senin iki  erkek kardeşin veya iki kız kardeşindir”diye haber etmesi, veya münkerleri aleni işleyen hakkındaki zandır.(Sübülü’s-Selam,4/189)

      Hz. Ömer (R.A) anlatıyor, Efendimiz (S.AV.) zamanında  adı Abdullah, lakabı ise (himar) olan biri,içki içtiği için celd cezasına çarptırılır.Bu tekrar edince sahabeden birisi  ona “lanet olsun” deyince , Peygamberimiz (S.A.V.) ona karşı çıktı ve onu lanetleme “Vallahi O Alla’ı ve Rasülünü sever” diye buyurdu.(Buhari,8.197.6780) Hz.Ömer (R.A.) diyor ki, “Mümin  kardeşinin ağzından çıkan her şey için  hüsn-ü zanne mahal bulunduğu sürece, kötü zan besleme.” Ebü Dücane’ye ölüm döşeğindeyken  sorarlar, “ yüzün ne kadar güzelleşti” O’da en kuvvetli amelim iki şeydir.Birincisi beni ilgilendirmeyen  şeyler hakkında konuşmadım.İkincisi de kalbime hiçbir kimsenin kötülüğü girmedi.Efendimiz (S.A.V.) “Ey dilleriyle inandık deyip kalbine iman  girmeyenler Müslümanların gıybetini yapmayınız.Gizli yanlarını araştırmayınız.Kim Müslümanların kusurlarını araştırırsa Allah da onun kusurlarını ortaya çıkarırı.Cenâbı Allah kimin kusurunu araştırırsa, onu evinin ortasında da  olsa rüsvay eder.”(Ebu Davud,4880) Ebu hatem  diyorki “Akıllı olan kişi, kimsenin kusurlarını araştırmaz.Sadece kendi kusurlarını görmekle yetinir.Çünkü başkasının kusurunu görmektense  kendi ayıbıyla ilgilenen kadar, mutlu kimse bulunmaz .Çünkü kendi kusurlarını görebilen, onları bir başkası için  görürse  normal karşılar. Kendi kusurlarımı bırakıp başkasının kusurlarını araştıranın  gözü kör, anlayışı kıt olur.(Ravzatü’l-Ukala,131)

         Akl-ı selim ve iz’an sahibi olanlar, bir başkasının kusur ve kabahetlerini  arama yerine önce kendine dikkatlice bakıp gözden geçirir.Kendini her türlü su-i zandan kurtarır.İmkán olduğu müddetçe hüsn-ü zandan ayrılmaz.Rabbim cümlemizi İblis’in her türlü zan ve iğvalarından muhafaza etmesini niyaz ederken. Hz. Muhammed (s.a.v.) ile onun kutlu Âl ve Ashabına sonsuz Salat ve Selamlar olsun.Ámin